U turističkim centrima, poput Sokobanje, koja pretenduju sa ozbil jnim razvojem kako zdravstvenog turizma zasnovanog na prirodnim lekovitim faktorima, tako i drugih vidova selektivnog turizma oslonjenog na prirodne vrednosti i atraktivnosti užeg i šireg banjskog prostora, kvalitet životne sredine, odnosno efikasna zaštita i očuvanje izvornog boniteta resursa, čini presudni faktor održivosti njihovih razvojnih funk cija, a samim tim i razvoja turističke delatnosti. S tim u vezi, u Sokobanji se odavno preduzimaju odgovarajuće aktivnosti i mere koje su dale odredene, ali ne sasvim dovoljne rezultate.

Još davne 1895. godine osnovano je društvo za unapređenje i ulepšavanje Sokobanje i njene okoline, čiji je pokrovitelj bio arhiepiskop beogradski i mitropolit srpski gospodin Mihailo. Bio je to prvi pokušaj da se na organizovan način zaštite i unaprede prirodne lepote, lekovitaj atraktivna svojstva Banje i njene okoline. Osnovni cilj je bio da se stvori što kvalitetniji ambijent za boravak banjskih posetilaca i njihovo zadovol jstvo učini što većim, kako bi ponovo koristili njene usluge. Od tada pa do danas, uz duže i kraće prekide i sa više ili manje uspešnosti, teče proces zaštite životne sredine ovog prostora na kome izvornost obeležja prirodnih elemenata čini temeljnu vrednost razvoja turizma. Ostvareni su značajni rezultati kako u organizacionoj sferi, tako i u domenu konkreti zacije odredenih zaštitnih mera i aktivnosti.

U organizacionoj sferi, preduzimanje značajnijih aktivnosti otpočelo je od 1991. godine i traje i danas. Usvojeni su brojni dokumenti opšteg. planskog i programskog karaktera, donete su određene odluke i formi rani odgovarajući opštinski organi zaduženi za iniciranje i realizaciju mera i aktivnosti, kao i praćenje celokupnih tokova u životnoj sredini ovog prostora:

• donet je Statut kojim je Sokobanja definisana kao ekološka opština, čime je opredeljen njen dugoročni razvoj u svim sferama društveno-ekonomskog života; . usvojena je Deklaracija o proglašenju Sokobanje kao prve ek ološke opštine u Srbiji i SR Jugoslaviji, koja obavezuje sve subjekte lokalne samouprave, građane i turiste na humaniji odnos prema vrednostima životne sredine;
• ustanovljena je Zelena povelja Sokobanje kao priznanje za iz vanredna dostignuća u zaštiti životne sredine, što treba da podstakne i ostale banjske i druge turističke centre u Republici na efikasniju zaštitu i racionalnije korišćenje turističkih vred nosti; 1200×9
• utvrđene su Osnove ekološkog razvoja opštine, koje treba da omoguće efikasniju implementaciju ekoloških normativa i stan darda u svim sferama privrednog razvoja, te da doprinesu uspostavljanju skladnijeg razvojnog koncepta i većoj sinhroni zaciji zaštitnih i razvojnih ciljeva na ovom prostoru;
• usvojena je Odluka o opštem uređenju Banje, koja zajedno sa inoviranim generalnim urbanističkim planom Sokobanje, treba da čini osnovu savremenog uređenja i razvoja Banje, naročito u pogledu diferenciranog (zonalnog) razvoja, komunalnog uređenja i opremanja banjskog prostora i neposredne okoline; osnovani su Odbor za ekologiju, Štab za uređenje Sokobanje i Direkcija za urbanizam i izgradnju, čiji osnovni zadaci treba da budu usmereni u pravcu iniciranja ekoloških aktivnosti, plani ranja i praćenja razvojnih tokova i njihovih posledica; formiran je Međunarodni centar za ekološku i turističku dokumentaciju, koga treba kadrovski i tehnički adekvatno ekipirati kako bi mogao efikasno vršiti svoju funkciju i Soko banju uvrstiti u nacionalni i medunarodni monitoring (informa cioni sistem) za praćenje kvaliteta životne sredine;
• formirana je Organizacija za turizam i kulturu, koja bi trebala da da daleko veći doprinos kvalitetnijem razvoju kako tur ističke delatnosti, tako i kulture koja u banjskim prostorima čini veoma značajan integralni deo turističkog proizvoda.

Nesumnjivo je da su ovim udareni solidni temelji organizovanom pristupu zaštiti i unapređenju životne sredine, racionalnom korišćenju i adekvatnom upravljanju resursima kako banjskog prostora, tako i celok upne teritorije opštine. Pitanje je, međutim, s obzirom na dosadašnje iskustvo i uočljive ekološke negativnosti, koliko je sve to istinski pokre nuto i stavljeno u funkciju.

U domenu preduzimanja konkretnih mera na zaštiti i unapređenju životne sredine ostvareni su, takođe, zapaženi rezultati, od kojih su posebno značajni sledeći:

• proglašenje prostora Lepterija – Sokograd površine od oko 180 ha (1969. godine) za regionalni prirodni park, čime su stavljene pod zaštitu države mešovite i vredne šumske sasto jine, zajedno sa delom klisure Moravice i spomenikom kulture u centralnom delu zone (tvrđava Sokograd); • formiranje regionalnog prirodnog parka Ozrenske livade (1973. 6.1 godine) sa površinom od oko 828 ha, koji obuhvata deo planine Ozren obrastao šumskom i livadskom vegetacijom i sa brojnim pećinama, ponorima, vidikovcima i vrelima; . proglašenje i zaštita vodopada Velika i Mala Ripaljka u koritu Gradašnice na Ozrenu kao prirodnih spomenika, koji poseduju visoke geomorfološke, hidrološke i ambijentalne prirodne vrednosti i turističke atraktivnosti; • zaštita pojedinih ambijentalnih vrednosti u banjskom prostoru, koje odslikavaju istoriju i tradiciju banjskog razvoja;
• stavljanje pod zaštitu brojnih nepokretnih kulturnih dobara (Sokograd, zgrada So Sokobanja, staro banjsko kupatilo “Amam”, zgrada Miloševog konaka, crkva Sv. Preobraženja, delovi starog urbanog jezgra Banje, brojni drugi pojedinačni objekti (vile, kuće, česme), spomen-obeležja, delimična regu lacija korita Moravice, itd.

Nasuprot višestrukim aktivnostima i merama koje su preduzete na polju zaštite i unapređenja životne sredine, na teritoriji opštine su evi dentni brojni ekološki problemi sa više ili manje izraženim negativnim uti cajem na izvornost i kvalitet prirodnih turističkih i zdravstvenih resursa, pa samim tim i na održivost njihovih osnovnih funkcionalnih i razvojnih vrednosti: visok stepen obešumljenosti kotline i delova obodnog planin skog pojasa (naročito na severu i severoistoku), širenje procesa erozije i destrukcije poljoprivrednog zemljišta, ugroženost pojedinih biogeograf skih elemenata (lekovitog bilja i lovno interesantnih vrsta), industrijska zagađenja, visok stepen urbanizacije centralnog banjskog prostora i stihi jski razvoj Jošanice, neadekvatno regulisanje brojnih komunalnih pitanja (vodosnabdevanje, otpadne vode, komunalni i industrijski otpad, gradski saobraćaj, grejanje, hortikulturno uređenje i dr.) sa negativnim uticajem na kvalitet vazduha, vode i zemljišta, itd. Ovakve pojave su nespojive sa činjenicom da turizam i zdravstvo, koji su prvenstveno zasnovani na iz vornom bonitetu prirodnih elemenata, predstavljaju osnovne razvojne funkcije u banjskom prostoru, kao i time da je Sokobanja proglašena ek ološkom opštinom.

Očito je da Sokobanja, u svojim daljim aktivnostima na razoju tur izma, mora uložiti znatno veće, radikalnije i efikasnije “ekološke napore” kako bi:

1. prvo, opravdala proglašenje teritorije kao ekološke opštine;,
2. drugo, poboljšala postojeću situaciju u svim segmentima koji određenom turističkom prostoru daju obeležja ekološke desti nacije, saglasno međunarodno usvojenim normativima i stan dardima;
3. treće, formirala “ekološku bazu” turističkog proizvoda, sa kojom bi mogla konkurisati nekim domaćim, a naročito inostranim banjskim destinacijama;
4. četvrto, sačuvala i unapredila prirodne i antropogene turističke potencijale, koji su u saglasnosti sa dugoročnom procenom kre tanja na tržištu turističke tražnje, posebno u njegovim pojedinim segmentima.